علامه طباطبایی برای سالکان دستور می داد که سوره های مسبحات پنجگانه، به ویژه سوره حشر را پیش از خواب بخوانند.[ر.ک: ضمیمه لب اللباب] برخی از شاگرانش از وی نقل می کنند که « سور مسبحات ذکر قرآنی آقای قاضی بود.»
در این نوشتارها بر آنیم که اشارات عرفانی این سوره ها را از تفسیر المیزان برگزینیم. نخست بنا بر این شد که از متن عربی اشارات را برگزینیم و سپس ترجمه کنیم و به شرح آنها بپردازیم. اینک فقط بر اساس متن عربی المیزان مفاهیم اشارات را تا حد امکان به فارسی روان نوشته ایم. باشد که به خواست خدای تعالی در آینده هم ترجمه دقیق عبارات المیزان را بیاوریم و به نکته گیری از آنها دست یازیم.
1. کافران چنین پنداشتند که با دیوارها و موانع می توانند بر خدا غلبه کنند؛ ولی خداوند از جایی که آنان گمان نمی کردند اراده اش را بر آنان جاری ساخت و بر دلهایشان نفوذ کرد و رعب انداخت.
2. شیطان متاعهای دنیایی را در چشم انسان زینت می دهد و با وعده های دروغین و آرزوهایی چون سراب، انسان را از راه حق باز میدارد. ولی هنگام آخرت بر انسان روشن می شود که آرزوهای دنیایی سرابی فریبنده بوده و شیطان به وعده هایش عمل نمی کند و از انسان تبرّی می جوید.
3. هر که به خدا و رسول خدا و روز رستاخیز ایمان دارد باید که به یاد خدا باشد و او را فراموش نکند و مراقب باشد که کارهایش خالص برای خدا باشد
4. مراقبه باید دائمی و مستمر باشد و پس از مراقبه باید به محاسبه پراخت. اگر کار نیکی انجام داده شکر خدا را بکند و اگر کار زشتی از او سرزده باید خود را بازخواست کند و از خدا آمرزش طلبد.
5. راهی که انسان سالک را به کمال عبودیت می رساند و کمالی فراتر از آن نیست این است که خدا را به نامهای نیک و صفات بلند او یاد کند.
6. انسان بنده محض خدا است. او از هر جهت مملوک اوست و از هیچ جهتی استقلال ندارد؛ چنان که خدای تعالی از هر جهت مالک اوست.
7. کمال انسان این است که خود را بنده و مملوک خدا بداند و به ویژگیهای بندگی، چون: خضوع و خشوع و خواری و فقر محض به پیشگاه خدای تعالی متصف شود.
8. اعمال و کردار بنده باید براساس اراده خداوند باشد نه براساس هوای نفس.
9. توجه به ذات و صفات و افعال خداوند و پیروی و بندگی محض خداوند تنها با توجه باطنی به پروردگاه تمام می شود؛ پروردگاری که مشهود هر چیزی است و بر همه چیز احاطه دارد.
10. با توجّه باطنی قلب مؤمن آرام می گیرد و صفات کمال خداوند را که نامهای نیک او شامل آنهاست می شناسد. در نتیجه در برابر صفات برتر خداوند، صفات بندگی او و نقص او چون: خضوع و خشوع و خواری وفقر و نیاز آشکار می شود.
11. با روشن شدن فقر محض او، با توجه به حضور دائمی خداوند و استمرار یاد او، به اعمال صالح می پردازد
12. مؤمنان باید تقوای خدا را پیشه کنند و از او فرمان برند و گناه نکنند و افزون بر آن با نگاه اصلاحی به اعمال خود داشته باشند و نواقص آن را برطرف کنند و به محاسبه کارهای خود بپردازند و در محاسبه نیز تقوا را نیز پیشه خود سازند.
13. هنگامی که انسان خدا را فراموش کرد، خود را نیز فراموش میکند؛ زیرا اگر انسان عظمت خداوند را فراموش کرد، فقر و خواری خود را فراموش می کند و چنین می پندارد که زندگی و توان و دانش و دیگر کمالاتش از خود اوست، نه از خداوند.
14. اگر انسان خود را مستقل از خدا پنداشت، به جای خداوند به خود تکیه میکند و به جای امیدبستن به خداوند و خوف از او به اسباب ظاهری امید می بندد و به جای اعتماد به خداوند به غیر پروردگار اعتماد می کند. خلاصه، خداوند را فراموش می کند و از او روی برمیگراند.
15. انسان از دریچه نفس خدا را می شناسد؛ باید به محاسبه نفس و مراقبه و ذکر خدا پرداخت.
16. قرآن سخن عظیم خداوند است که معارف حقیقی و اصول شرایع و مواعظ و وعده و وعیدهای خداوند را در بردارد.
17. قرآن با این عظمت، اگر بر کوه، با بزرگی و سختی و پایداری ای که دارد، نازل می شد، کوه از خشیت خداوند فروتن و متلاشی می شد.
18. حال کوه که دربرابر نزول قرآن چنین است، شایسته است که انسان هنگامی که قرآن را تلاوت می کند و یا قرآن بر او تلاوت می شود، به خدا خشوع ورزد.
19. بندگان خداوند عظمت سخن خداوند و شکوه او او را یاد کنند و با نامهای نیک او ذکر او گویند تا با شناخت آن نامها نقص خویش را بشناسند.
منابع:
المیزان فی تفسیر القرآن، علامه سید محمد حسین طباطبایی، ج 28، صص 201 _ 224( تفسیر سوره حشر)، نشر مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1371/ 1412، چاپ پنجم.
لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب( تقریر درسهای سیر و سلوک علامه طباطبایی) نوشته آیت الله سید محمد حسین حسینی طهرانی، به کوشش سید هادی خسروشاهی، ضمیمه( نامه های عرفانی)، بوستان کتاب قم.
